Ambientalistja Dame Jane Goodall, ekspertja më e famshme botërore për shimpanzetë, ka vdekur në moshën 91 vjeç.

Ish-presidenti amerikan Barack Obama ishte midis atyre që i bënë homazh Dr. Goodall, e cila, sipas tij, “hapi dyert për breza të tërë grash në shkencë”.

Aktori dhe aktivisti mjedisor Leonardo DiCaprio tha se ajo “frymëzoi miliona njerëz për t’u kujdesur, për të vepruar dhe për të shpresuar” dhe e quajti atë një “heroinë të vërtetë për planetin”.

Dr. Goodall vdiq nga shkaqe natyrore ndërsa ishte në Kaliforni në një turne fjalimesh në SHBA, sipas një deklarate nga Instituti Jane Goodall.

Ai tha se zbulimet e saj “revolucionarizuan shkencën” dhe se ajo ishte “një avokate e palodhur për mbrojtjen dhe restaurimin e botës sonë natyrore”.

Kombet e Bashkuara thanë se vajtojnë humbjen e Dr. Goodall, duke thënë se ajo “punoi pa u lodhur për planetin tonë dhe të gjithë banorët e tij, duke lënë një trashëgimi të jashtëzakonshme për njerëzimin dhe natyrën”.

Greenpeace tha se ishte “zemërthyer” nga vdekja e saj, duke e quajtur atë “një nga gjigantët e vërtetë të ruajtjes së kohës sonë”.

Bashkëdrejtori i saj ekzekutiv në Mbretërinë e Bashkuar, Will McCallum, tha: “Trashëgimia e Dr. Goodall nuk është vetëm në shkencë, por edhe në lëvizjen globale që ajo ndihmoi të ndizet për të mbrojtur natyrën dhe për të dhënë shpresë për një botë më të mirë”.

Ambjentalisti Chris Packham i tha BBC-së se e konsideronte atë midis heronjve të tij, duke e quajtur atë “revolucionare” dhe “të jashtëzakonshme”.

“Të kesh humbur një hero në një kohë kur kemi nevojë për të gjithë ata në vijën e parë duke luftuar për jetën në tokë është një tragjedi.”

Jeta e saj 

E lindur në vitin 1934 dhe e rritur në Londër, Dr. Goodall tha se u magjeps nga kafshët pasi lexoi libra si “Historia e Dr. Doolittle” dhe “Tarzan”.

Ajo u takua me primatologun kryesor, Prof. Louis Leakey, ndërsa qëndronte në fermën e një miku në Kenia, në të njëzetat e saj. Edhe pse nuk kishte kualifikime, Z. Leakey pa potencialin e saj dhe ndihmoi në organizimin e udhëtimit të saj të parë kërkimor në xhunglat e Tanzanisë në vitin 1960.

Atë vit, ajo u bë personi i parë që regjistroi dëshminë e një kafshe duke përdorur një mjet – një shimpanze të madh mashkull, të cilin e kishte quajtur David Greybeard, duke nxjerrë termite nga një kodër me një shkop.

Deri atëherë, mendohej se vetëm njerëzit ishin mjaftueshëm inteligjentë për ta bërë këtë. Vëzhgimet e saj sfiduan vitet e të menduarit shkencor konvencional dhe formësuan të ardhmen e shkencës evolucionare.

Puna e saj u botua në revista kryesore, dhe në vitin 1965 ajo bëri kopertinën e National Geographic, duke i prezantuar botës jetën emocionale dhe sociale të primatëve.

Ajo zbuloi se kafshët krijojnë lidhje të forta familjare dhe madje përfshihen në luftëra për territor. Ajo u shfaq në një dokumentar televiziv të rrëfyer nga Orson Welles, ku ajo luante dhe luftonte me shimpanze të vegjël.

Qasja e saj – shoqërimi kaq i ngushtë me kafshët që studionte, emërtimi i tyre dhe madje referimi i tyre si “miqtë e mi” – u tall nga disa shkencëtarë, kryesisht meshkuj, në atë kohë. Ajo ndërmori një doktoraturë bazuar në gjetjet e saj, pavarësisht se nuk kishte një diplomë universitare ose ndonjë trajnim të mëparshëm shkencor.

Pas përvojave të saj në këtë fushë, ajo u bë aktiviste, duke punuar për të liruar shimpanzetë e mbajtura në kopshte zoologjike ose në robëri për kërkime mjekësore, dhe më vonë nxiti veprime për ndryshimet klimatike përballë shkatërrimit të përhapur të habitateve.

Ajo i tha BBC-së në vitin 2024: “Jemi në mes të zhdukjes së gjashtë të madhe… sa më shumë të mund të bëjmë për të rivendosur natyrën dhe për të mbrojtur pyjet ekzistuese, aq më mirë.”

E pyetur se çfarë e mbajti të motivuar në fund të jetës, ajo tha: “Sigurisht që njerëzit duan një të ardhme për fëmijët e tyre.”

Instituti i saj Jane Goodall, i themeluar në vitin 1977, punon për të mbrojtur shimpanzetë dhe mbështet projekte që synojnë të ruajne kafshët dhe mjedisin.

Dr. Goodall u emërua Dame në vitin 2003 dhe mori Medaljen Presidenciale të Lirisë në SHBA në vitin 2025.

Ajo ishte e njohur për udhëtimet e vazhdueshme për punën e saj, duke i thënë gazetës Times në vitin 2022 se nuk kishte fjetur në të njëjtin shtrat për më shumë se tre javë që nga viti 1986.

Dr. Goodall punoi deri në vdekjen e saj, duke u intervistuar në skenë në New York një javë më parë. Ajo duhej të fliste përsëri në një event me bileta të shitura më 3 tetor në Kaliforni.

Duka dhe Dukesha e Sussex u bashkuan me shumë njerëz që nderuan trashëgiminë e Dr. Goodall, duke e përshkruar atë si një “avoke të palodhur” për mbrojtjen e natyrës.

“Dr. Jane Goodall DBE ishte një humanitare vizionare, shkencëtare, mike e planetit dhe mike e jona”, thanë Princi Harry dhe Meghan në një deklaratë.

Ish-kryeministri kanadez, Justin Trudeau, tha se “dhembshuria e saj do të jetojë” në punën e ardhshme për ruajtjen e natyrës.

Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara António Guterres vlerësoi punën e saj si Lajmëtare e Paqes, një titull i OKB-së që ajo e ka mbajtur që nga viti 2002 për sjelljen e “vëmendjes globale ndaj urgjencës së mbrojtjes së mjedisit tonë”.

Organizatat mjedisore, përfshirë Greenpeace dhe Njerëzit për Trajtimin Etik të Kafshëve (Peta), gjithashtu kanë përkujtuar trashëgiminë e Dr. Goodall.